Hererkenning van Alleen jij bepaalt wie je bent

Voor deze nieuwsbrief hebben we Prof. dr. Geert Jan Stams geïnterviewd. Hij is hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, verbonden aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen, bij het programma Forensic Child and Youth Care. Aanleiding voor dit interview is de hererkenning van de interventie Alleen jij bepaalt wie je bent (AJB).

Even voorstellen: 

Prof. dr. Geert Jan Stams begon zijn loopbaan als jeugdprofessional in de jeugdbescherming. In 1998 promoveerde hij op een zevenjarig onderzoek naar de hechting tussen adoptieouders en hun adoptiekinderen. Sinds 2001 is hij volledig actief in de wetenschap en heeft hij talloze onderzoeken verricht. Denk hierbij aan studies naar traumabehandeling, uithuisplaatsing van kinderen, de ontwikkeling van kinderen die extra ondersteuning krijgen op school, hechtingsproblematiek, jeugddelinquentie en de structuur van de jeugdzorg.

Zijn onderzoeken leveren vaak waardevolle inzichten en aanbevelingen op voor beleidsmakers en jeugdprofessionals. Hij is onder andere betrokken geweest bij het opstellen van beroepscertificaten voor orthopedagogen, en recent nog bij de inhoudelijke ontwikkeling van het kwaliteitskader voor gemeenten en overheid ter voorkoming van jeugddelinquentie. Dankzij dit kwaliteitskader worden maatregelen in de aanpak van jeugdcriminaliteit niet langer gebaseerd op onderbuikgevoelens, maar op wetenschappelijke kennis en bewezen effectieve interventies.

Tot slot was hij mede-oprichter van de Databank Effectieve Jeugdinterventies en de Erkenningscommissie Jeugdinterventies, waarvan hij tevens de eerste voorzitter was. 

We vroegen hem hoe hij bij AJB betrokken is geraakt?

Ik ben zelf een sportman. Ik hou van wielrennen, voetbal en tennis. Daarnaast ontwikkelde ik al vroeg in mijn carrière interesse voor sport vanuit een pedagogisch perspectief. Eind jaren ’90, begin 2000, kwam ik tot de conclusie dat sport jongeren veel te bieden heeft en vooral jongeren met risicogedrag. Via sport kun je immers allerlei competenties en vaardigheden ontwikkelen die je je leven lang nodig hebt. Je leert omgaan met competitie, tegenslagen, gezag en je ontwikkelt discipline. Je leert ook om elkaar te helpen, maar ook om hulp te aanvaarden. Dat laatste is essentieel, want jongeren die problemen ervaren of dreigen af te glijden, hebben vaak moeite met het accepteren van hulp of het bieden daarvan. Sport helpt hen op verschillende manieren verbinding te maken met anderen.

Destijds hield vrijwel niemand zich wetenschappelijk bezig met sport, behalve de bewegingswetenschappers. Daar zag ik een kans, want ik keek juist vanuit pedagogisch oogpunt. In die tijd promoveerde Esther Rutte bij mij als eerste op het thema sport en opvoeding. Zij onderzocht de pedagogische waarde van sport en bevestigde met haar onderzoek dat sport zeer positieve effecten heeft op kinderen en jongeren. Ze toonde aan dat sportverenigingen met een sterk pedagogisch klimaat – denk aan trainers die teamgevoel stimuleren en fair play bevorderen – zorgen voor minder antisociaal gedrag, zowel binnen als buiten het veld. Met haar onderzoek kwamen sport en opvoeding voor het eerst samen in de wetenschap.

Daarna hebben we ook nog een experiment gedaan met een sportvereniging en je zou kunnen zeggen dat dat een voorloper is geweest van AJB. We troffen namelijk een sportvereniging aan waar sprake was van ontzettend veel gedragsproblemen zoals agressie en vernieling. In het kader van het experiment werkten we samen met een toneelvereniging die gespecialiseerd is in het bevorderen van dialoog en sociale cohesie. Zij voerden een toneelstuk op waarin de problemen van de sportvereniging centraal stonden. Tijdens het toneelstuk werd een deel van de toneelspelers vervangen door de trainers en de sporters van de desbetreffende sportvereniging. Via deze methode kwam de sportvereniging op een andere manier in gesprek met haar leden over de problemen en verkenden ze samen mogelijke oplossingen. Het experiment toonde aan dat een goed pedagogisch klimaat in de sportomgeving positieve gedragsveranderingen teweegbrengt.

Als vervolg op dit alles hebben we een grote overzichtsstudie uitgevoerd naar effectieve manieren om delinquent gedrag te voorkomen. Hieruit bleek dat de volgende elementen effectief zijn:

• een gedragscontract waarin jongeren afspraken over hun gedrag vastleggen;
• de positieve rol van een rolmodel;
• individuele coaching;
• het aanbieden van een ondersteunend sociaal netwerk via sport;
• jongeren via sport leren hun gedrag te reguleren;
• het opbouwen van zelfvertrouwen doordat ze ergens goed in worden.

Daarnaast bleek dat sportinterventies nauwelijks negatieve bijeffecten hebben. Sport heeft geen stigma; het wordt geassocieerd met gezondheid, samenwerking en discipline. Deze combinatie van sport en pedagogisch klimaat bleek zeer effectief.

Op basis van deze bevindingen heeft het Ministerie van Justitie en Veiligheid uiteindelijk de eerste bouwstenen gelegd voor de interventie AJB en ben ik er ook bij betrokken geraakt.

Alleen jij bepaalt wie je bent is een justitiële jeugdinterventie die onderzocht en erkend is door de bovengenoemde Erkenningscommissie. In oktober 2024 is AJB wederom erkend voor een periode van vijf jaar. We vroegen de heer Stams wat deze erkenning betekent en waarom dit belangrijk is?

Helaas zijn er in de jeugdzorg veel ‘cowboys’ die interventies verkopen aan gemeenten zonder wetenschappelijke onderbouwing. Als het om jongeren gaat, moeten we niet gokken of hopen dat iets werkt. Gemeenten hebben een kompas nodig dat richting geeft en dat biedt het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), waar de Erkenningscommissie onder valt.

De Erkenningscommissie, bestaande uit wetenschappers en professionals, beoordeelt onafhankelijk of een interventie werkt, waarom het werkt, en of de uitvoering methodisch is. Het NJi geeft daarmee een kwaliteitskeurmerk af. Als gemeente weet je dan: deze interventie voldoet aan de minimale voorwaarden voor effectiviteit en brengt geen schade toe aan jongeren. 

AJB is nu erkend op het niveau van ‘effectief volgens eerste aanwijzingen’, maar we willen verder. De komende tijd gaan we onderzoeken of er meer bewijs is voor de effectiviteit van AJB.

Tot slot vroegen we de heer Stams wat hij ons of de lezers van onze nieuwsbrief mee wilt geven?

Meedoen en op verschillende manieren deelnemen aan de samenleving is cruciaal in de ontwikkeling van jongeren. Als ik het voor het zeggen had, zou ik sport en cultuur voor alle jongeren toegankelijk maken. Ik zou AJB beschikbaar maken voor veel meer jongeren. Ook voor hen die niet de financiële middelen hebben om de contributie van een sportvereniging te betalen. Ik zou jongeren ook op een interactieve manier kennis laten maken met cultuur. Deelname aan het Leerorkest in de Bijlmer is daar een mooi voorbeeld van, maar het kan natuurlijk ook deelname aan een toneelvereniging zijn. 

De trainers van AJB wil ik op het hart drukken dat zij een belangrijke rol spelen in het leven van de jongeren. Het opbouwen van een goede relatie is essentieel. Luister naar wat jongeren bezighoudt en wat hun wensen zijn. We praten nog te vaak over jongeren of tegen hen, en te weinig met hen.